Teatr jest metaforą naszego życia. Jak napisał William Szekspir w sztuce Jak wam się podoba: „Świat jest teatrem, aktorami ludzie, którzy kolejno wchodzą i znikają”. Współczesny socjolog Ervin Goffman

w książce Człowiek w teatrze życia codziennego udowadnia, jak bardzo jesteśmy zależni od pełnionych funkcji i wykonywanych codziennie zadań. Od początku naszego życia po jego kres występujemy na scenie społecznej, na której mamy

do odegrania określone role.

Czym są role społeczne?

Każdy człowiek przynależy do określonej zbiorowości społecznej, najczęściej nie jednej, a przynajmniej kilku. W związku z tym odgrywa różne role społeczne, będące zbiorem oczekiwań, stawianych wobec

niego przez innych członków społeczeństwa i wynikających z pozycji zajmowanej w społeczeństwie. Każda z ról wiąże się z istnieniem praw, obowiązków oraz zakazów i nakazów, które wyznaczają normy zachowań i zakres swobody. Teraz odgrywasz

rolę ucznia, członka rodziny, posiadasz również swoją pozycję w grupie przyjaciół, a może należysz do jakiegoś klubu lub organizacji, w których także pełnisz określone funkcje. Wraz z dorastaniem i dojrzewaniem Twoje role w

społeczeństwie ulegną zmianie. Staniesz się pracownikiem, być może także rodzicem, w związku z tym nieodzowne stanie się dla Ciebie wykształcenie nowych umiejętności i zachowań.

Zmieniające się potrzeby wymagają odgrywania nowych ról

Nasze role w społeczeństwie zmieniają się wraz z pojawianiem się nowych potrzeb życiowych i chęci ich zaspokojenia. Ciągle się rozwijamy i chcemy osiągać więcej. Zaspokojenie podstawowych potrzeb,

którymi są potrzeby fizjologiczne (np. wyżywienia czy schronienia), rodzi nowe potrzeby wyższego rzędu, jak np. potrzeba poczucia przynależności (m.in. zawodowej i rodzinnej) oraz poczucia własnej wartości. Z

kolei zaspokojenie tych potrzeb toruje drogę do chęci spełnienia kolejnych, przy czym najwyższą potrzebą jest potrzeba samorealizacji (samourzeczywistnienia). Proces ten odzwierciedla piramida potrzeb opracowana według koncepcji Abrahama

H. Maslowa [wym. masloła].

Rycina 1.2. Hierarchia potrzeb według A.H. Maslowa.

Konflikt ról społecznych

Zazwyczaj odgrywamy przynajmniej kilka ról społecznych jednocześnie. Bycie doskonałym aktorem w każdej z nich może być trudne lub wręcz niemożliwe. Na przykład czasami niezwykle trudno jest pogodzić role

sumiennego ucznia, kochającego dziecka i dobrego kolegi, gdyż ciężko jest jednocześnie realizować ciekawy projekt do szkoły, pomagać rodzicom w domu i towarzyszyć znajomym na koncercie. Czasami musimy wybrać rolę ważniejszą w danym

momencie dla nas i bliskich. Nie zawsze taki wybór jest oczywisty – trudno samotnemu rodzicowi pogodzić wymagającą pracę z opieką nad dzieckiem lub dziećmi, niełatwo być świadomym wychowawcą przedszkola i jednocześnie jego

przedsiębiorczym dyrektorem, równie niełatwo być przedsiębiorcą rozwijającym nową działalność i równocześnie zaangażowanym rodzicem nastolatka.

Rola przedsiębiorcy w społeczeństwie

Bez przedsiębiorców nie funkcjonowałaby w ogóle gospodarka rynkowa. [Gospodarka rynkowa to system ekonomiczny, w którym jednostki gospodarujące kierują się własnymi celami i starają się uzyskać jak

największe korzyści, nie uciekając się do pomocy lub ochrony państwa. Decyzje dotyczące rodzaju i sposobów wytwarzania oraz oferowania towarów i usług są rezultatem działania tzw. niewidzialnej ręki rynku. Czynniki wytwórcze stanowią

własność prywatną i podlegają mechanizmom rynkowym. Ceny dóbr i usług kształtuje rynek, który określa ilość tych produktów i usług oraz odbiorców. Gospodarka rynkowa, ze względu na swą efektywność, jest systemem obowiązującym

w większości krajów.] Rozwija się ona wraz z aktywną postawą przedsiębiorców skłonnych do podejmowania ciągłego ryzyka. Rola przedsiębiorców w rozwoju społeczeństw polega na:

• tworzeniu nowych miejsc pracy,
• przyczynianiu się do wzrostu gospodarczego dzięki odprowadzaniu podatków, z których państwo finansuje m.in. zasiłki, emerytury i renty oraz edukację i sport,
• rozwoju innowacyjności dzięki wprowadzaniu nowych produktów i nowatorskich rozwiązań oraz kreowaniu nowych potrzeb,
• umacnianiu wzorca człowieka przedsiębiorczego, czyli wolnego i kreatywnego.

Doświadczony przedsiębiorca wie, że aby jego przedsiębiorstwo dobrze prosperowało, nie może opierać się tylko na zyskach. Istotne znaczenie mają także pracownicy (zasoby ludzkie) i postawa przedsiębiorcy, polegająca na dążeniu do

wyższych celów – samorealizacji oraz wychodzenia naprzeciw potrzebom innych. Coraz częściej przedsiębiorcy stają się świadomymi członkami społeczeństwa obywatelskiego [Społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo aktywne, zdolne do

samoorganizacji, samorządne, właściwe dla ustroju demokratycznego.]: uczestniczą z zaangażowaniem w jego życiu nie tylko gospodarczym, lecz także społecznym i kulturalnym.

O tym, że przedsiębiorcy są ważnymi aktorami nie tylko na scenie gospodarczej, przekonuje również zamiłowanie wielu z nich do sztuki. Już w starożytności o losach artystów decydowali zamożni i wpływowi

obywatele, czyli tzw. mecenasi sztuki. Dzisiaj coraz częściej mecenasem sztuki jest przedsiębiorca. Bez niego trudno byłoby się wybić niektórym młodym, utalentowanym adeptom sztuki. Istnieje też specjalna działalność menedżerów

artystycznych Artist Management, polegająca na pracy doświadczonych ekspertów, tworzących sieć kontaktów branżowych dla swojego klienta – artysty. Działalność ta opiera się m.in. na stosowaniu strategii marketingowej personal

branding, mającej utrwalić odpowiedni, pozytywny wizerunek klienta wśród odbiorców.

Wśród biznesmenów jest też wielu zagorzałych fanów sportu. Swoje zamiłowania łączą oni ze sponsorowaniem (finansowaniem) działań konkretnych sportowców lub drużyn sportowych. Jest to dla nich świetne narzędzie marketingowe,

gdyż sukcesy sportowców czy też instytucji sportowych (np. klubów piłkarskich) stają się również sukcesami sponsorów. Niestety, porażka sponsorowanej drużyny może zaciążyć na wizerunku przedsiębiorcy.

Trudności w odgrywaniu roli przedsiębiorcy

Przedsiębiorca na swojej drodze napotyka wiele trudności. Przede wszystkim musi pogodzić różne role, począwszy od roli odgrywanej w rodzinie, przez rolę właściciela działalności gospodarczej, po rolę prawego

obywatela. Problemy pojawiają się również w związku z funkcjami, jakie przedsiębiorca pełni w swoim przedsiębiorstwie, czyli z rolami organizacyjnymi. Przedsiębiorca często w swojej firmie jest menedżerem, liderem i kierownikiem

jednocześnie, przy czym bywa też przyjacielem lub kolegą. Wszystko to może utrudniać następujące działania: wydawanie poleceń, planowanie, podejmowanie decyzji, dysponowanie, przydzielanie obowiązków, pośredniczenie, wprowadzanie nowych

rozwiązań, współpracę.

Ponadto na trudności, z jakimi boryka się przedsiębiorca w polskiej rzeczywistości, składają się:

• nadmiernie rozbudowane, niejednoznaczne prawo, prowadzące do niejasności dotyczących formalności załatwianych w urzędach (np. różne interpretacje przepisów podatkowych w poszczególnych urzędach skarbowych),
• biurokracja i związane z nią długotrwałe procedury urzędowe,
• nie zawsze właściwe relacje urzędnik – przedsiębiorca, wynikające z braku wzajemnego szacunku i świadomości ról społecznych, jakie odgrywają zarówno urzędnicy, jak i przedsiębiorcy,
• wysokie podatki i składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne,
• nieatrakcyjne kredyty,
• niedostatek programów rządowych i gminnych na rozwój przedsiębiorczości.

Trudności i konflikt ról a nasze zachowania

W odpowiedzi na trudności w odgrywaniu ról oraz konflikty ról jesteśmy skłonni przejawiać następujące zachowania: bierność, manipulację, agresywność, asertywność.

Bierność, określana również jako uległość, polega na stawianiu interesów innych osób na pierwszym miejscu, a swoich – na dalszych pozycjach w osobistym rankingu ważności. Zachowania bierne przejawiają często osoby o niskiej

samoocenie, które mają skłonność porównywania siebie z innymi na własną niekorzyść. Zdarza się, że osoby bierne, ulegające innym przez dłuższy czas, nagle stają się wybuchowe, gdyż chcą wyrównać rachunki. Bierność może wynikać również z

niewiary w swoje możliwości. Jest wtedy związana z niepodejmowaniem działań ze względu na przekonanie o braku ich sensu.

Manipulacja polega na nieszczerym i nieuczciwym zachowaniu wobec innych osób. Ma na celu wywołanie u nich określonych reakcji i zachowań, z przekonaniem, że są one ich własnym wyborem. Manipulacja wynikać może z braku zaufania

do otoczenia, jak i do siebie, podejrzewania innych o nieuczciwość lub zdradę, a także z osamotnienia i nieumiejętności radzenia sobie z trudnościami. Czasami jest rodzajem unikania odpowiedzialności, również za swoje przekonania.

Agresywność jest przejawem złości, będącej reakcją na krytykę i bezradność. Osoby przejawiające zachowania agresywne spodziewają się ataku ze strony innych lub czują się niedowartościowane. Mają skłonność do obwiniania innych,

ignorują reakcje otoczenia, próbują być samowystarczalne.

Ani bierna postawa nierobienia niczego z trudnościami, ani manipulacja naszymi postawami czy ludźmi, a tym bardziej agresja, nie są dobrymi rozwiązaniami naszych problemów. Najlepiej radzić sobie przez zachowania asertywne.

Asertywność polega na umiejętności wyrażania wobec innych osób własnych uczuć, opinii, pragnień w sposób adekwatny, otwarty i pozbawiony lęku, a zarazem respektujący uczucia, postawy i pragnienia tych osób. Postawę tę można

trenować.

Tabela 1.4. Krótki przewodnik asertywnego zachowania.

	Ciekawostka z Polski
	Polscy biznesmeni inwestują najwięcej w piłkę nożną. W następnej kolejności są to: siatkówka mężczyzn, skoki narciarskie, siatkówka kobiet i boks.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Wskazówki na temat asertywności w praktyce; http://praktypedia.pl/Jak_by%C4%87_asertywnym] [Artykuły dotyczące roli przedsiębiorcy i mecenasa sztuki; http://www.artbiznes.pl]

Ćwiczenia

1.      Określ, w jaki sposób asertywnie odmówisz, gdy:

a)         znajomi namawiają Cię na zapalenie papierosa.

b)        kolega, któremu grozi niezaliczenie semestru, ponieważ ma złe oceny i nie napisał wypracowania, prosi Cię, abyś oddał/oddała mu swoje wypracowanie.

c)         po raz trzeci dzwoni do Ciebie ten sam agent sieci komórkowej, który, używając różnych numerów telefonów, usilnie namawia Cię na zmianę rodzaju abonamentu.

2.      Grupa młodych filmowców po szkole reżyserskiej próbuje przebić się na rynku pracy. Zastanów się, na jakich zasadach filmowcy mogliby współpracować z przedsiębiorcami. Podaj przykłady takiej

współpracy, która przyniesie profity obu stronom – artystom i przedsiębiorcom.

3.      Łączenie pracy z pasją jest według wielu osób najlepszym sposobem na udane, satysfakcjonujące życie. Czy można tak samo połączyć życie rodzinne, np. wychowanie dzieci, z prowadzeniem

przedsiębiorstwa? Odszukaj w internecie 3 przykłady firm, które umożliwiają łączenie ich właścicielom ról zawodowych z rolami odgrywanymi w rodzinie i społeczeństwie.