Jesteśmy zewsząd bombardowani informacjami o wielkich korporacjach osiągających miliardowe obroty i inwestujących w najnowsze technologie, obecnych na giełdach całego świata. Większość z nas używa telefonów komórkowych, komputerów czy ogląda telewizję – to wszystko jest możliwe dzięki wielkim przedsiębiorstwom. Z drugiej strony robimy czasami zakupy w niewielkich sklepikach i korzystamy z usług lokalnych przedsiębiorców. W jaki sposób możliwe jest zatem współistnienie wielkich przedsiębiorstw i małych, lokalnych biznesów? Czy każdy z tych rodzajów działalności gospodarczej jest prowadzony w ten sam sposób?

Przedsiębiorca, przedsiębiorstwo czy może firma?

Przedsiębiorcy są siłą napędową każdej gospodarki – to oni wytwarzają produkty i usługi, zapewniają miejsca pracy i generują największe przychody do budżetu państwa z tytułu podatków. W potocznym języku utożsamiamy przedsiębiorcę z przedsiębiorstwem, a najczęściej – z firmą. Mówimy zatem, że ktoś prowadzi firmę lub w danej branży istnieje wiele przedsiębiorstw. Tymczasem wyrazy te nie oznaczają do końca tego samego.

Zgodnie z polskim prawem przedsiębiorstwo to zespół pewnych składników majątkowych, np. nieruchomości, maszyn, patentów, które są zorganizowane w taki sposób, że pozwalają na prowadzenie działalności gospodarczej. Przedsiębiorca natomiast jest osobą, która korzystając z przedsiębiorstwa, prowadzi działalność gospodarczą. Można zatem powiedzieć, że przedsiębiorca za pośrednictwem swojego przedsiębiorstwa prowadzi działalność gospodarczą. Pojęcie firma, zgodnie z Kodeksem cywilnym, odnosi się do oznaczenia, pod którym przedsiębiorca działa. Jeżeli więc ktoś prowadzi sklep z warzywami i swoją działalność gospodarczą o nazwie Jan Kowalski. Świeże warzywa, to właśnie to oznaczenie będzie stanowiło jego firmę. W mowie potocznej jednak pojęcie firma jest utożsamiane z pojęciami przedsiębiorca i przedsiębiorstwo, dlatego mówimy także, że ktoś prowadzi firmę.

Rodzaje form organizacyjnych działalności gospodarczej

Polskie prawo daje szeroki wybór form organizacyjno-prawnych, w których ramach można prowadzić działalność gospodarczą. Są to:

• jednoosobowa działalność gospodarcza,
• spółka cywilna,
• spółka prawa handlowego.

Regulacje dotyczące prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej oraz spółki cywilnej znajdują się w Kodeksie cywilnym. Tworzenie i funkcjonowanie tzw. spółek prawa handlowego uregulowano natomiast w Kodeksie spółek handlowych.

Jednoosobowa działalność gospodarcza i spółka cywilna

Jednoosobowa działalność gospodarcza jest najprostszą formą działalności gospodarczej. Jak już wiesz, rejestruje się ją w specjalnym rejestrze: Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Prowadząc przedsiębiorstwo w formie jednoosobowej działalności, występujemy we własnym imieniu – prowadzimy własne przedsiębiorstwo, ale też odpowiadamy w całości za jego długi. Do Centralnej Ewidencji wpisywani są również wspólnicy spółek cywilnych. Spółka cywilna to specyficzna umowa pomiędzy osobami, które chcą prowadzić działalność gospodarczą, uregulowana w przepisach Kodeksu cywilnego. Spółka cywilna w odróżnieniu od spółek prawa handlowego nie jest odrębnym podmiotem. Zgodnie z prawem to wspólnicy bowiem prowadzą działalność, a spółka cywilna jest tylko umową pomiędzy nimi, która określa sposób podziału zysku z prowadzonej działalności i pozwala na połączenie sił (np. przez utworzenie wspólnego majątku wspólników).

Rycina 5.3.   Liczba podmiotów gospodarki narodowej w latach 2004–2013 (w tys.).
[Źródło: Główny Urząd Statystyczny, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze regon, 2013 r., Warszawa 2014; www.stat.gov.pl]

Spółka prawa handlowego

Spółki powstały, aby umożliwić połączenie w jednym przedsięwzięciu możliwości finansowych i organizacyjnych wielu osób, jednocześnie ograniczając ich odpowiedzialność za długi. Spółki są zakładane przez wspólników, zwanych też partnerami, komplementariuszami, komandytariuszami, udziałowcami czy akcjonariuszami w zależności od rodzaju spółki.

Podstawową zasadą działalności wszystkich spółek jest wnoszenie wkładów (np. w postaci nieruchomości, pieniędzy, maszyn) przez zakładających je wspólników. W zamian za to wspólnicy otrzymują określony udział w spółce, który jest powiązany z prawem do zysku osiągniętego przez spółkę i prawem wpływania na jej funkcjonowanie. Co bardzo istotne – to spółka, a nie wspólnicy, prowadzi działalność gospodarczą i jest właścicielem przedsiębiorstwa. W obrocie gospodarczym, zawierając umowy z innymi przedsiębiorcami, to spółka będzie stroną tych umów, a nie jej wspólnicy – to, kto może działać w imieniu spółki, jest precyzyjnie określone w przepisach prawa.

Wśród spółek prawa handlowego wyróżnia się 2 podstawowe rodzaje: spółki osobowe i kapitałowe.

Do spółek osobowych zalicza się:

• spółkę jawną,
• spółkę partnerską,
• spółkę komandytową
• spółkę komandytowo-akcyjną.

Do spółek kapitałowych należą natomiast:

• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
• spółka akcyjna.

Spółki osobowe mają prostszą konstrukcję, dlatego ich prowadzenie jest mniej skomplikowane niż prowadzenie spółek kapitałowych. Wspólnicy spółek kapitałowych wcale nie muszą angażować się w ich działalność, mogą jedynie pobierać zyski z faktu bycia wspólnikiem i oddać prawo do decydowania o bieżących sprawach spółki jej zarządowi. Spółki kapitałowe są również tzw. osobami prawnymi i mają pełną osobowość prawną w odróżnieniu od spółek osobowych, które bywają nazywane ułomnymi osobami prawnymi. Najbardziej skomplikowaną formą prowadzenia działalności gospodarczej jest spółka akcyjna, pozwalająca na zbieranie kapitału od setek tysięcy akcjonariuszy, której akcje mogą być sprzedawane na giełdzie. Takimi spółkami giełdowymi są np. Telekomunikacja Polska S.A. i PKN Orlen S.A.

W działalności spółek osobowych i spółek kapitałowych ważna jest też różnica w odpowiedzialności za długi związane z prowadzoną działalnością. Skoro bowiem spółka występuje w obrocie i zawiera umowy, to odpowiada ona również za ewentualne długi z nich wynikające. Odpowiedzialność ta jest jednak różna w zależności do rodzaju spółki. O ile w przypadku spółek osobowych wspólnicy pod pewnymi warunkami mogą odpowiadać za zadłużenie spółki (jeżeli nie ma ona majątku wystarczającego na spłatę jej wierzycieli), o tyle w przypadku spółek kapitałowych to zwolnienie z odpowiedzialności jest całkowite. Jeżeli zatem działalność gospodarcza prowadzona w formie spółki kapitałowej okaże się nieopłacalna, to wspólnik takiej spółki straci tylko tyle, ile do niej wniósł tytułem wkładu. Z drugiej strony jednak od zysków spółki kapitałowej trzeba zapłacić większy podatek będący ceną za całkowite wyłączenie odpowiedzialności za długi.

Rycina 5.4. Udział przedsiębiorstw w tworzeniu PKB Polski w roku 2010.
[Źródło: Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010–2011, Warszawa 2012; http://www.parp.gov.pl]

	Ciekawostka z Unii Europejskiej
	Według danych Eurostatu z 2008 r. krajem Unii Europejskiej o największej liczbie przedsiębiorstw (ponad 3,9 mln) były Włochy.

	Warto kliknąć i wiedzieć więcej
	[Raport o stanie małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010–2011 przygotowany przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości; http://www.parp.gov.pl/files/74/75/76/479/15160.pdf]

W zgodzie z prawem

[Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej; http://prod.ceidg.gov.pl/ceidg.cms.engine/?F;6058eb9a-f1be-4174-b1d8-e4d4ecd4a0bd] [Ustawa z dnia 15 września 2000 roku Kodeks spółek handlowych; http://prawo.legeo.pl/prawo/kodeks-spolek-handlowych-z-dnia-15-wrzesnia-2000-r/] [Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny; http://prawo.legeo.pl/prawo/kodeks-cywilny-z-dnia-23-kwietnia-1964-r/]

Ćwiczenia

1.      Przeanalizuj regulacje dotyczące spółek handlowych (Kodeks spółek handlowych) i zastanów się, jaka forma spółki może być najodpowiedniejsza dla wspólników, którzy prowadzą tzw. wolne zawody (np. adwokaci, radcowie prawni, architekci).

2.      Czy Twoim zdaniem powinny istnieć spółki, które pozwalają swoim wspólnikom całkowicie zwolnić się z długów związanych z prowadzoną działalnością? Uzasadnij odpowiedź, podając co najmniej 3 argumenty na poparcie swojego stanowiska.